” Ήρθε ο Λάζαρος ήρθαν τα βάγια ήρθε η Κυριακή που τρων τα ψάρια…”
Χαλίλη Αποστολίνα
ΛΑΖΑΡΙΝΕΣ
Αν και το Πάσχα πέρασε,το Χριστός Ανέστη ακούγεται απο τα χείλη των χριστιανών, μέχρι της Αναλύψεως.Θεωρούμε λοιπόν σκόπιμο, μιας και το Πάσχα ήταν αργά φέτος, να αναφερθούμε σ’ ένα έθιμο, ιδιαίτερα αγαπητό και ξεχωριστό!
Τα κάλαντα του Λαζάρου, είναι ένα πανάρχαιο ελληνικό έθιμο, που πραγματοποιείται έως σήμερα ευτυχώς, σε αρκετές περιοχές της Ελλάδας. Στους χριστιανικούς χρόνους, βασίστηκε στην ανάσταση του Λαζάρου, ενός προσφιλούς προσώπου στον λαό, ως φίλου του Ιησού. Το συναντάμε και με την ονομασία «Πρώτη Λαμπρή», αφού αποτελεί προοικονομία ουσιαστικά της Ανάστασης του Κυρίου, διατηρώντας όλη την τελετουργική του μεγαλοπρέπεια. Στην συμβολική του ερμηνεία σχετίζεται με την αναγέννηση της φύσης και ανανέωση της ζωής. Συνδέεται με την αγωνία της μεταθανάτιας ζωής, αλλά δεν είναι καθόλου τυχαία η εποχή που πραγματοποιείται. Τώρα αναζωογονείται η φύση μετά από την χειμερία νάρκη του χειμώνα. Τονίζει δε, με το μήνυμα αισιοδοξίας που δίνει, την διάθεση του ανθρώπου για ζωή. Στην Κύπρο και στη Νίσυρο παλαιότερα γινόταν αναπαράσταση της ανάστασης του Λαζάρου, ενώ κατά την Τουρκοκρατία, συμβόλιζε μεταφορικά, την ελπίδα του σκλαβωμένου Ελληνικού γένους για την απελευθέρωση.
Ο συγγραφέας Νίκος Πασχαλούδης (Τερπνή Σερρών), υποστηρίζει πως το έθιμο είναι συνέχεια αρχαίων εθίμων, αφού υπάρχει άμεση σχέση με τα σημερινά κάλαντα και τα έθιμα της αρχαίας Ελλάδας. Η σχέση αφορά σε όλα τα κάλαντα, του Δωδεκαήμερου, της πρώτης Μαρτίου, του Λαζάρου και άλλα, αφού όπως υποστηρίζει, στην αρχαιότητα, εκείνοι που ασχολούνταν με το ημερολόγιο, ανακοίνωναν την αλλαγή του χρόνου ή του μήνα, με τα κάλαντα των παιδιών. Εκείνα μετέφεραν το μήνυμα της χρονικής αλλαγής με τραγούδια, που περιείχαν μηνύματα κι ευχές. Οι μετακινήσεις των καλάντων, πήγαιναν μια το χειμώνα και μια την άνοιξη σκορπώντας τα σε διάφορες χρονικές στιγμές. Με το Χριστιανισμό, τα κάλαντα λέγονταν στην εποχή τους, κι έχουν σωθεί μέχρι τις μέρες μας τα κάλαντα του δωδεκαήμερου και τα κάλαντα του Λαζάρου. Στην αρχή δεν είχαν θρησκευτικό χαρακτήρα. Τα θρησκευτικά στοιχεία, πρώτα ειδωλολατρικά κι έπειτα χριστιανικά, έμπαιναν στα κάλαντα σιγά-σιγά, και τη θέση των αρχαίων θεών πήρε ο Χριστός και οι άγιοι της χριστιανικής θρησκείας. Γεγονός πάντως είναι πως στην Τερπνή το έθιμο αναβιώνει για περισσότερο από δυόμιση αιώνες.
Αν και παλαιότερα, έλεγαν τα κάλαντα μεγάλοι σε ηλικία άντρες, ή παιδιά με χαντζάρια και κουδούνια, σήμερα το έθιμο επικράτησε να γίνεται μόνο από νεαρά κορίτσια, τις «Λαζαρίνες», που παρομοιάζονται με τις αδελφές του Λαζάρου. Την ημέρα της εορτής του Λαζάρου, λοιπόν, οι Λαζαρίνες, κορίτσια όχι πάνω από 13-14 χρόνων, με τοπικές ενδυμασίες, κρατώντας το στολισμένο με άνθη, από το προηγούμενο βράδυ καλαθάκι τους, πηγαίνουν στα σπίτια του χωριού, τραγουδώντας και χορεύοντας. Κάποτε, ακούγονταν κι άλλα, με λυπητερό περιεχόμενο τραγούδια, που τα θέματά τους αντλούνταν από τραγικά γεγονότα που είχαν συμβεί στις τοπικές κοινωνίες, όπως για παράδειγμα ο θάνατος ενός νέου ατόμου. Το φιλοδώρημά τους, είναι φρούτα, διάφορα φαγώσιμα, κόκκινα αυγά ή χρήματα.
Στην νησιωτική κυρίως Ελλάδα, ζυμώνουν τα «Λαζαράκια» ή «Λαζαρόνια», δηλ. μικρά ψωμάκια πλασμένα σε σχήμα ανθρώπου. Η ζύμη περιέχει μέλι, καρύδια, σταφίδες ή ό,τι άλλο παράγει ο κάθε τόπος. Κατά την παράδοση, όποιος δεν πλάσει Λαζαράκια δεν θα χορτάσει ψωμί. Σε άλλα μέρη, οι αρραβωνιασμένες κοπέλες, έφτιαχναν Λαζαράκια σε μεγάλο μέγεθος , τα γέμιζαν με φρούτα ήκαρπούς και τα έστελναν στον μέλλοντα σύζυγό τους. Αλλού, ο Λάζαρος αναπαρίσταται με ομοίωμα ανθρώπου (ή με καλαθάκι στολισμένο με λουλούδια ή με καλάμι σε σχήμα σταυρού ή με έναν κόπανο).
Κάλαντα του Λαζάρου
«Ήρθ’ ο Λάζαρος ήρθαν τα βάγια, ήρθ’ η Κυριακή που τρων τα ψάρια.
Σήκω Λάζαρε και μην κοιμάσαι, ήρθ’ η μάνα σου από την Πόλη,
σου ’φερε χαρτί και κομπολόι, γράψε Θόδωρε γράψε Δημήτρη,
γράψε Λεμόνα και κυπαρίσσι, οι κοτούλες σας αυγά γεννούνε,
δώστε μας και μας καν’ αυγουλάκι να χαρούμε κι εμείς λιγάκι.»
Στις Σέρρες, οι κοπέλες κρατούν στα χέρια τις άκρες μιας λευκής πετσέτας και τα κουνούν δεξιά-αριστερά χορεύοντας, παραφράζουν τον τελευταίο στίχο, λέγοντας :
«το καλάθι μας θέλει αυγούτσια και η τσέπη μας θέλει φραγκούτσια!» «Το Λάζαρο-το Λάζαρο τ’ αυγό το καλαθάκι, το καλαθάκι θέλει αυγό κι τσέπες μας κακόσες. Εμείς εδώ δεν ήρθαμε να φάμε και να πιούμε, αλλά σας αγαπήσαμε κι ήρθαμε να σας δούμε. Και του χρόνου.»
Οι Λαζαρίνες, στη Λευκοπηγή Κοζάνης, το μεσημέρι συγκεντρώνονται στο κονάκι, το σπίτι όπου το βράδυ του Σαββάτου θα γίνει το γλέντι τους. Τρώνε για μεσημέρι όλες μαζί και ξεκινούν για τα σπίτια του χωριού, πρώτα στον παπά, μετά στον πρόεδρο, στην εκκλησία της Παναγίας, στα μνήματα κι ύστερα σ’ όλα τα σπίτια, όπου τραγουδούν τραγούδια ανάλογα με την επιθυμία του κάθε νοικοκύρη. Τελειώνοντας, το απόγευμα, όλα τα μπουλούκια μαζεύονται στην πλατεία όπου στήνεται ο τρανός Λαζαριάτικος χορός με στρωμένα τραπέζια και εδέσματα γα τους ξένους. Παλαιότερα εδώ γίνονταν και τα «νυφοδιαλέγματα», οι πεθερές δηλ. διάλεγαν τις νύφες τους. Μετά τον χορό, οι Λαζαρίνες μοιράζουν τη λαζαρόπιτα στα δικά τους σπίτια κι αφού ξεκουραστούν, δίνουν ραντεβού το βράδυ στο κονάκι για γλέντι με τραγούδια, παιχνίδια και χορό, μέχρι το πρωί.
Το παραπάνω άρθρο, φιλοξενείται στο 27ο τεύχος της εφημερίδας μας.