Αποκριές
Λαμπρινόπουλος Αναστάσιος- Δάσκαλος
Έτσι λέγεται εκκλησιαστικά το ειδωλολατρικό έθιμο του Καρναβαλιού. Το συναντούμε και σαν Απόκριες ή Απόκρεω ή της Τυροφάγου, γιατί την εβδομάδα αυτή δεν τρώνε κρέας, αλλά γαλακτοκομικά προετοιμαζόμενοι για τη νηστεία της Μ.Σαρακοστής.
Η αντίστοιχη λέξη Καρναβάλι προέρχεται από το αγγλικό «Carnival» που έχει τις ρίζες του στο λατινικό «Carnem levare» ή «Carnis levamen», που σημαίνει «διακοπή της βρώσης κρέατος». Άλλοι υποστηρίζουν ότι η λατινική ρίζα είναι το «Carrus navalis», που σημαίνει «ναυτικό αμαξίδιο» και παραπέμπει στις πομπές που γίνονταν στα Ελευσίνια μυστήρια (που όπως και τα Διονύσια, ήταν πρόγονοι του σημερινού καρναβαλιού), για να μεταφερθεί το Ιερό Πέπλο της Αθηνάς στον Παρθενώνα, μέσω της Ιεράς Οδού, παρέλαζε και μια μικρογραφία Ιερού Πλοίου, όπως της Πάραλου από την Δήλο, ή της Σαλαμινίας. Όπως και να ‘ χει οι μέρες αυτές είναι συνυφασμένες με το έθιμο του γλεντιού, της ψυχαγωγίας και της μεταμφίεσης (μασκαρέματος), όπως έχει παραμείνει από τις «εθνικές» γιορτές της Ρωμαϊκής εποχής για την έκπτωση του θεού Κρόνου απ’ τον ήλιο Δία («Λουπερκάλια» και «Σατουρνάλια»), καθώς και τις αρχαιότερες «Διονυσιακές» γιορτές των Ελλήνων στις οποίες μεταμφιέζονταν, χόρευαν, τραγουδούσαν πίνοντας κρασί και το κέφι έφτανε στο κατακόρυφο. Να σημειωθεί δε ότι μεταμφιέσεις συναντούμε 2000 π.Χ. χρόνια στη Μεσοποταμία και Βαβυλώνα, αλλά το έθιμο πήρε πάνδημο χαρακτήρα στο Βυζάντιο.
Η Εκκλησία ήδη από το 2ο αιώνα είχε εκφράσει τις αντιθέσεις της και μεγάλοι εκκλησιαστικοί συγγραφείς με πύρινο λόγο όπως ο Κλήμης Αλεξάνδρειας και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, στηλίτευαν όσους μεταμφιέζονταν. Παρ’ όλες όμως τις απαγορεύσεις οι γιορτές επιβίωσαν και χρειάστηκε τον 7ο αιώνα η εν Τρούλλω Οικουμενική Σύνοδος να καταδικάσει τις μεταμφιέσεις αυτές ανδρών και γυναικών, αλλά υπάρχουν μαρτυρίες για το έθιμο μέχρι και το 12οαιώνα.
Η αλήθεια είναι ότι παλιότερα το Καρναβάλι είχε κάποια σεμνότητα στην εμφάνιση όσων έπαιρναν μέρος και η Εκκλησία το ανεχόταν. Όμως σήμερα έχει υποστεί τέλεια αλλαγή προς το χειρότερο με εισαγόμενα πρότυπα από άλλες μεγαλουπόλεις του εξωτερικού και περιφερόμενους καρναβαλικούς θιάσους, στους οποίους κυριαρχεί το γυμνό. Φαίνεται δε μια στροφή προς το ειδωλολατρικό παρελθόν με περιφρόνηση των αρχών του Χριστιανισμού και της Εκκλησίας. Θα έλεγα ότι αυτό παίρνει μεγάλες διαστάσεις και πολλοί δήμαρχοι δείχνουν ασυνήθιστο ζήλο και ξοδεύουν τεράστια ποσά στην προσπάθεια τους να οργανώσουν το εντυπωσιακότερο καρναβάλι.
Η γιορτή αυτή λοιπόν-γράφει ο Δ.Λουκάτος- ισορροπήθηκε ανάμεσα στην Πρωτοχρονιά του Ιανουαρίου και την παλαιότερη του Μαρτίου (Ρωμαϊκή Πρωτοχρονιά).
Σκοπός της κοσμικής Αποκριάς είναι η μαγική υποβοήθηση της γης να βλαστήσει ( χοροί, δρώμενα, μεταμφιέσεις για τα βλαπτικά πνεύματα).
Τα κύρια στοιχεία είναι 1) ο χορός (τα χτυπήματα της γης με τα πόδια έχουν καρποφοριακή σημασία), 2) τα φαγοπότια (ομοιοπαθητικές προσπάθειες για την εφορία της γης), 3) οι μεταμφιέσεις και παραστάσεις (όπως και οι Διονυσιακές γιορτές αποσκοπούν στη βλάστηση και καρποφορία), 4) η θύμηση των νεκρών (στα ψυχοσάββατα, όπου πρέπει να εξευμενι-σθούν οι ψυχές για να δώσουν καρπό στη γη), 5) οι φωτιές (που ανάβουν στα τρίστρατα ορισμένων τόπων με καθαρτήριο και μεταβατικό χαρακτήρα από τη χειμωνιάτικη περίοδο στην ανοιξιάτικη).
Στην πραγματικότητα η Αποκριά διαρκεί τρεις εβδομάδες. Αρχίζει με την Κυριακή του Τελώνη και του Φαρισαίου, όπου και ξεκινά το Τριώδιο (εκκλησιαστική περίοδος και αντίστοιχο βιβλίο ψαλμών) και τελειώνει το βράδυ της Κυριακής της Τυροφάγου ή Τυρινής. Εκεί ολοκληρώνεται η «ανοχή» της Εκκλησίας και μπαίνει φραγμός στο ξέφρενο γλεντοκόπι αντιπαραθέτοντας τη Μ.Σαρακοστή που είναι εκκλησιαστική λαογραφική περίοδος με νηστεία. Γονατίσματα, εκκλησιασμούς, μνημόσυνα κ.α.
Η περίοδος πριν την έναρξη της νηστείας της Μ.Σαρακοστής συνδέθηκε με την ελευθερία διασκέδασης που επιτρέπει η μεταμφίεση και μέσα από λαϊκά δρώμενα, ήθη και έθιμα, έφτασε μέχρι τις μέρες μας με διασκεδάσεις, συμπόσια, πειράγματα, εικονικές μάχες και δίκες.
Μπορεί λοιπόν οι Αποκριές να ξεκίνησαν από παλιά, να πήραν πολλά ονόματα, αλλά ένα πράγμα έμεινε σταθερό. Η διάθεση του ανθρώπου να διασκεδάσει, να χορέψει ή απλά να γιορτάσει την αγάπη του για τη ζωή.
Καλές Αποκριές & Καλή Σαρακοστή
Το παραπάνω άρθρο, φιλοξενείται στο 10ο τεύχος της εφημερίδας μας.